دکتر محسن کمالیان: 

به نظر حقیر رمز موفقیت امام صدر در جلب اعتماد و محبت اهل سنت و مسیحیان لبنان، تنها افکار مترقی ایشان نبود. این افکار مترقی را انقلاب اسلامی عزیز ما نیز لااقل در بخشی از آن شریک است ...
رمز موفقیت امام صدر، گذشت‌، فداکاری، فروتنی و صمیمیت ایشان بود. امام صدر طوری هویت، عزت و جایگاه طائفه‌ی شیعه را در لبنان احیا کرد، که اهل سنت و مسیحیان هرگز آنها را تهدیدی علیه خود قلمداد نکردند. اهل سنت و مسیحیان لبنان هرگز بدگمان نشدند که صدر و طایفه‌ی شیعه بنا دارند جای آنها را تنگ کنند؛ خود را محور قرار دهند و آنها را به حاشیه برانند؛ بر همگان تقدم یابند و بقیه را پشت سر بگذارند؛ در جایگاه برتر بنشینند و دیگران را تحت‌الشعاع قرار دهند. امام صدر هرگز به نوجوانان شیعه لبنان نگفت آماده شوند تا آینده‌ی کشور را در دست گیرند. هرگز آرزو نکرد عرصه‌های اجتماع، سیاست و اقتصاد لبنان به تسخیر شیعیان در آید و بقیه‌ی طوائف مقهور سلطه‌ی آنان گردند؛ امام صدر طایفه‌ی شیعه‌ای می‌خواست که تنها همسان دیگر طوائف، و نه مقدم بر آنان، در حیات سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی کشورش نقش‌آفرینی کند ... 
امام صدر بسیار مراقب بود که همزمان با رشد عزت و اقتدار طایفه‌ی شیعه، گذشت، فداکاری، فروتنی و صمیمیتِ آن نیز رشد کند. امام صدر معتقد بود که شیعیان اگر با عزت و مقتدر باشند و این عزت و اقتدار را به گذشت، فداکاری، فروتنی و صمیمیت آراسته کنند، نه کسی بر آنان مسلط خواهد شد و نه کسی از آنها خواهد ترسید. این که کسی از طایفه‌ی شیعه نترسد، برای امام صدر همان‌قدر مهم بود که شیعیان مقهور دیگر طوائف نشوند. این توجه و اهتمام هوشمندانه امام صدر در جای جای حرکت‌ها و فعالیت‌های ایشان در لبنان آشکار است. عزت و اقتدار ایشان همه جا با گذشت، فداکاری، فروتنی و صمیمیت همراه است. 
به تصاویر زیر نگاه کنید؛ این تصاویر به برخی دیدارها و جلسات امام صدر با رهبران دینی اهل سنت، مسیحیان و دروزی‌های لبنان مربوط است. در این تصاویر امام صدر یا میزبان است، یا ریاست جلسه را بر عهده دارد، یا ستاره‌ی مجلس است. با این حال موقعیت امام صدر را نسبت به دیگر حاضران مورد توجه قرار دهید: امام صدر در هیچ صحنه‌ای خود را در رأس یا محور قرار نمی‌دهد. هیچ کجا جایگاه یا شأن ویژه‌ای برای خود قائل نمی‌شود. هیچ جا تفاوتی میان خود و دیگران قائل نیست. آن‌جایی که امکان دارد، دیگر بزرگان را بر خود ترجیح می‌دهد و در موقعیت برتر صحنه قرار می‌دهد. بعضی جاها تعمداً حتی در حاشیه قرار می‌گیرد. کسی که در صحنه حضور دارد یا به تصاویر آن می‌نگرد، آنچه حس می‌کند فروتنی و صمیمیت صدر است و آنچه مطلقاً حس نمی‌کند، کمترین شائبه‌ی برتری‌جویی و سلطه‌طلبی در او. به نظر حقیر رمز موفقیت امام صدر در جلب اعتماد و محبت اهل سنت و مسیحیان لبنان، این رفتار اخلاقی ایشان بود ...نشست امام صدر با رهبران دینی جنوب لبنان در مؤسسه صنعتی جبل عامل در شهر صور. پاتریارک آنتونیوس خریش رهبر اسبق مسیحیان مارونی لبنان نفر دوم از سمت چپ است. جناب شیخ احمد الزین قاضی اهل سنت صیدا نیز نفر دوم از سمت راست است. آیت الله شیخ محمود خلیلی نیز پشت سر میهمانان ایستاده است ...

نشست امام صدر با رهبران دینی جنوب لبنان در یکی از روستاهای مرزی جنوب به منظور راه اندازی «مقاومت لبنان» ...

نشست امام صدر با بزرگان مسیحیت لبنان و شارل حلو رئیس جمهور اسبق لبنان در مسجد صفا بیروت به منظور پایان دادن به جنگ داخلی لبنان (سال 1975م)

دیدار شارل حلو و رهبران اهل سنت و دروزی لبنان از مجلس اعلای اسلامی شیعه در حازمیه. از راست: شیخ ابوشقراء شیخ العقل و رهبر دینی دروزیها، شارل حلو رئیس جمهور اسبق لبنان، شیخ حسن خالد مفتی اسبق اهل سنت لبنان و امام صدر ...

حجت‌الاسلام والمسلمین سید ابوالقاسم شجاعی از خطبای برجسته‌ی تهران و متولد 1312 در محله مولوی تهران است. وی سال‌هاست که از گردانندگان هیئت فاطمیون از قدیمی‌ترین و اصیل‌ترین هیئات تهران است. 

حجت‌الاسلام والمسلمین سید ابوالقاسم شجاعی در مصاحبه با گروه تاریخ شفاهی مؤسسه فرهنگی تحقیقاتی امام موسی صدر با اشاره به فعالیت‌های امام موسی صدر در لبنان، به بعد تربیتی آن اقدامات اشاره کرد و گفت: «جوان‌ها ضمن تراشکاری و کارهای هنری تربیت می‌شدند. دخترها را با عنوان بافندگی و کارهای دستی پرورش می‌دادند که همان شیعیانی که دیروز بدترین و ضعیف‌ترین کار اجتماعی رو در اختیار داشتند در یک مدت کوتاهی کارهای بسیار عالی خوش درآمد در اختیارشان بود.»

ایشان با ذکر حدیث امام باقر علیه السلام که فرموده‌اند «الکمال کل الکمال، التفقه فی‌الدین و صبر علی النائبة‌ و تقدیرالمعیشة» به مبنای عمق و دقیق امام موسی صدر در کارهایش اشاره کرد.

وی در ادامه به کمک مردم و تجار ایران به شیعیان لبنان اشاره کرد و گفت: «حتی مرحوم آیت‌الله آقای گلپایگانی مرجع بزرگوار به وسیلة فرزند ارجمندشان حضرت حجت‌الاسلام والمسلمین آقای آقا جواد گلپایگانی بودجه می‌فرستادند برای آن مکتب و مدرسی که ایشان تشکیل دادند که ایشان را کمک کنند.»
حجت‌الاسلام والمسلمین شجاعی در بیان سابقه آشنایی خود با امام موسی صدر خاطراتی را از سفرش به سوریه و لبنان بیان کرد و گفت: «رفتیم برای زیارت حضرت زینب، ضمناً به دیدن آقا موسی هم رفتیم. تلفن کردم به آقا موسی که آقا ما آمدیم هتل فلان، ماشینش آمد و ما را از هتل بردند به کیفون. آنجا من منبر رفتم و حتی پایه و اساس قبر حضرت رقیه همان‌جا ریخته شد. آقا موسی گفت تا من زنده‌ام، مشغول شوید. یکی از کارخانه‌داران هم آنجا بود که پنج میلیون آن وقت پول داد و پایه و اساس مرقد در همان جلسه گذاشته شد.» 

1- دیروز بعد از ماه ها از خونه رفتم بیرون تا یه دونه نون تافتون و یه شیشه ی کوچولو سس مایونز و یه بسته دستکش یه بار مصرف بخرم. تو این چند ماه نه که خرید نکرده باشم. چرا. رفتم از انتشارات دانشکده یه بسته برگه کلاسوری خریدم مثلا. ولی چندین ماه میشد که از خونه نرفته بودم بیرون به نیت خرید.
همیشه از شکستن قواعد الکی و دست و پاگیر من درآوردی خوشم میومده. مثلا کی گفته من حق ندارم ژاکت زرشکی رنگ و رو رفته ی دوست داشتنیمو از روی مانتوی آبیم بپوشم و برم خرید؟! کی گفته من حق ندارم از زیر شال، موهامو به کمک گل سر یک کیلو نیمی دو برابر عرض شونه م نکنم و برم بیرون؟! کی گفته من حق ندارم وقتی توی خیابون نم زده، لحظه ای که حریصانه هوای مرطوب رو به ریه هام می فرستم، به پسر بازیگوشی که اصلا نمی دونم ساکن اینجا هست یا نه، طوری لبخند بزنم که تعجب کنه؟!

2- دیشب به داداش بزرگم گفتم، احساس می کنم دارم توی دو فصل اول کتاب "روح پراگ" زندگی می کنم. توی دوره ی جهان جهانی دوم. بین یهودیان اسیر نازی ها. توی محاصره. بین دل های ناامید. بین شکسته شدن عزت ها. باید سعی کنم امید رو برای این جماعت زنده نگه دارم. باید سعی کنم با دست های خالی، با همین چند تا ابزار ابتدایی باقی مونده، شادی رو یادشون بندازم. 

ره‌پیمای قله‌ها هستم من
راه خود در توفان
در کنار یاران می‌نوردم
در کوهستان یا کویر تشنه
یا که در جنگل‌ها
رهنوردی شاد و پر امیدم
شعر هستی
بودن و کوشیدن
رفتن و پیوستن
از کژی بگسستن
جان فدا کردن در راه حق است
شعر هستی
بودن و کوشیدن
رفتن و پیوستن
از کژی بگسستن
جان فدا کردن در راه خلق است 

3- امروز هوا بارونی تر بود. ما ، اگه خیلی اهل دل و مطالعه و متمدن باشیم، هوای بارونی رو "هوای دونفره" می دونیم. ولی این هوا، دو ساله که برای من، تلنگر "فرصتی برای نفس کشیدن"ه. فرصتی برای خلوت کردن. بارون که می باره برگا، کف خیابونا، دیوار خونه ها و لباسای ما رو خیس می کنه و می شوره. دوست دارم توی این وضعیت، چتر نداشته باشم. دوست دارم بارون، سر منو هم خیس کنه. دلم می خواد با روح طبیعت یکی بشم و زشتی ها و ناراحتی هامو به دست بارون بسپارم. دلم می خواد سبزی های منم پررنگ تر بشه. دلم می خواد دوباره به خودم فرصت بدم، چیزی که دوست دارم بشم. دلم می خواد از توقع های دیگران خلاص بشم. دلم می خواد رفتارمو با تعریف های دیگران تطبیق ندم. کاری که دوست دارمو انجام بدم.

من با قلبی به سپیدی صبح
با امید بهاران
می‌روم به گلستان
همچو عطر اقاقی
لابلای درختان می‌نشینم
باشد روزی به امید بهاران
روی دامن صحرا لاله روید
شعر هستی بر لبانم جاری
پر توانم آری
می‌روم در کوه و دشت و صحرا

4- آرزوهام دود می شن. عاشق هام پشیمون میشن. دوستایی که عمری به خطا، دوست خطابشون می کردم، شماره مو از گوشی شون پاک می کنند. من که انتظار یاد کردن ندارم، وقتی بهشون اس ام اس می دم، جواب می دن: شما؟ یا وقتی بهشون زنگ می زنم میگم فهیمه م... می گن فهمیه ... ی دانشگاه فلان! هر کدوم به یه نحوی حذفم می کنند... من اما هیچ وقت یاد نمی گیرم که دل بشکنم... که مرزبندی کنم... که حدف کنم... که دل هر کس، دل نیست... که قلب ها ز آهن و سنگ و بی خبر از عاطفه اند... من همچنان بر سر عهدی که با خدا و امامم بستم هستم: ایمان، ببخش، محبت، خوش گمانی نسبت به انسان.

چه شبی بود و چه روزی افسوس
با شبان رازی بود
روزها شوری داشت
ما پرستوها را
از سر شاخه به بانگ هی ، هی
می پراندیم در آغوش فضا
ما قناریها را
از درون قفس سرد رها می کردیم
آرزو می کردم
دشت سرشار ز سرسبزی رویاها را
من گمان می کردم
دوستی همچون سروی سرسبز
چارفصلش همه آراستگی ست
من چه می دانستم
هیبت باد زمستانی هست
من چه می دانستم
سبزه می پژمرد از بی آبی
سبزه یخ می زند از سردی دی
من چه می دانستم
دل هر کس دل نیست
قلبها ز آهن و سنگ
قلبها بی خبر از عاطفه اند
از دلم رست گیاهی سرسبز
سر برآورد درختی شد نیرو بگرفت
برگ بر گردون سود
این گیاه سرسبز
این بر آورده درخت اندوه
حاصل مهر تو بود
و چه رویاهایی
که تبه گشت و گذشت
و چه پیوند صمیمیتها
که به آسانی یک رشته گسست
چه امیدی ، چه امید ؟
چه نهالی که نشاندم من و بی بر گردید
دل من می سوزد
که قناریها را پر بستند
و کبوترها را
آه کبوترها را
و چه امید عظیمی به عبث انجامید

خیلی از ما سکوت کردن رو با بخشیدن اشتباه می گیریم! اما بخشیدن این نیست که در مقابل اشتباه دیگران سکوت کنیم و امتیاز بگیریم و منتظر فرصت بمونیم تا یه گوشه ی رینگ پیدا کنیم و طرف رو ناک اوت کنیم! اگه می بینیم بعضی وقتها از اشتباهات اطرافیانمون خسته می شیم و بهشون ( یا خودمون) می گیم "دیگه کافیه! دیگه نمی بخشمش!"، بهتره یه تجدید نظری توی تعریفمون از "بخشش" داشته باشیم! چون اگه واقعا بخشیده بودیمش، هیچ وقت اشتباهاتش یادمون نمی موند!

یادمون باشه لازم نیست همه رو ببخشیم، ولی اگه بهش (یا به خودمون) گفتیم که بخشیدیمش، حواسمون باشه که مسئولیت بزرگی رو قبول کردیم.

وقتی یه نفر رو می بخشیم، یعنی خطاشو نمی بینیم، حتی اگه نتونیم خطاشو فراموش کنیم هم به روش( یا به روی خودمون) نمیاریم که یه روزی این کار رو مرتکب شده. حتی اگه دوباره همون خطا رو تکرار کنه. حتی اگه خودشم بخواد به یادمون بیاره، خیلی نامحسوس(!)، دستشو می گیریم و مواظبشیم که این کار رو نکنه!
وقتی یه نفر رو می بخشیم به این معنا نیست که آتویی ازش داریم و هر وقت دلمون خواست می تونیم اذیتش کنیم.
وقتی یه نفر رو می بخشیم باید سعی کنیم شرایط رو تا حدی عادی کنیم که دوباره خودشو دوست ما بدونه و معذب نباشه، تا جایی که خودشم یادش نمونه یه زمانی یه خطایی مرتکب شده.
وقتی یه نفر رو می بخشیم یعنی مواظبیم عزتش ضربه نخوره.
وقتی یه نفر رو می بخشیم یعنی یعنی مواظبیم از معذرت خواهیش پشیمون نشه.
وقتی یه نفر رو می بخشیم یعنی آماده ایم که یه پله بزرگ تر بشیم.
پ.ن: داره میشه یک سال، که تصمیم گرفتم خیلیا رو ببخشم. ولی وقتی شب قدر امسال، اس ام اس عزیزی رو دریافت کردم که از بخششم خوشحال بود، با خدای خودم عهد بستم که محبت بی دریغ رو هم به بخشش بی دریغم اضافه کنم. محبتی که دغدغه ی برداشت های اطرافیان رو نداره. محبتی که نگران احمق پنداشته شدن نیست. محبتی که در قید پرهیز از دلبری کردن نیست.

آقای صدر در یکی از سفرهایشان به آلمان، به لابراتوار من در دانشگاه بوخوم آمدند تا از آنجا بازدید کنند. این بازدید و دیدار و برخی گفتگوها برای ایشان جالب بود. با همان لباس روحانیت آمده بودند و خیلی هم مورد استقبال قرار گرفته بودند. استاد من و دانشیارها و همکاران من هم آمده بودند تا با ایشان دیدار کنند. موقع برگشتن به من گفتند که اگر حالش را داری، برویم جایی و یک قهوه یا چایی بخوریم. به رستورانی زیبا در یک فضای جنگلی خیلی سرسبز و خرم در دهکده ای نزدیک شهر بوخوم رفتیم. در آنجا در زمینه های مختلفی صحبت کردیم. من به ایشان گفتم که اصلا بدین دلیل از دانشگاه آخن به دانشگاه بوخوم آمدم تا بتوانم از دانش شمی قدری بیشتر در زمینه ی اعتقاداتم استفاده نمیام. تعریف کردم که در آخن یک گزارش علمی از پروفسور فلایدر خواندم که به مسأله پیدایش حیات و آغاز خلقت پرداخته بود. این پروفسور یکی از ژنتیکر‌های بزرگ عصر بود و مانفرد آگین، یکی از شاگردان او، در سال 1967 جایزه نوبل شیمی را گرفته بود. من از ایشان درخواست کرده بودم تا مرا به عنوان دانشجوی مقطع دکتری در حوزه پژوهش‌های علمی خود قبول کند. او هم قبول کرده بود و خیلی سریع یک رابطه صمیمانه‌ای بین ما برقرار گردید. به دایی‌جان گفتم که الآن احساس می‌کنم که دارم حسابی از استادم پرفسور فلایدر استفاده می‌کنم و کار تحقیقاتی‌ام هم دراین دانشکده موفق است. گفتم که هر بار که به یکی از مسائل بدن و به یک مکانیسم حیات بر می‌خورم، یک اعتقاد عجیبی نسبت به توحید و قدرتی که خداوند در این جهان آفریده، پیدا می‌کنم. در اینجا دایی‌جان تعبیری کردند که برای من همیشه حکم یک تیتر را داشته است؛ ایشان گفتند: «صادق‌جان! ایمان و اعتقادی ارزش دارد و منشأ اثر است، که انسان از ورای قله علم بدان بنگرد». بعد هم اضافه کردند: «یک وقتی هست که یک اعتقاد قلبی داری، اما قله‌های علم را نپیموده‌ای؛ یک وقتی هم هست که وارد دنیای علم می‌شوی و به سؤال‌های «چرا»، «اما» و «چگونه» برخورد می‌کنی. اغلب افراد چون از یافتن پاسخ ناتوان هستند، مایوس می‌شوند و سؤال را کنار می‌گذارند. بنابراین یا به دین پشت پا می‌زنند و یا در دوران بی‌تفاوتی و شک باقی می‌مانند؛ اگر در این دورانی که انسان به شک می‌رسد، که شک بسیار ارزنده‌ای هم هست، تلاش کند که آن شک را در خود تقویت و نهایتا به یقین تبدیل نماید، این یقین برخاسته از شک، خیلی راهگشا خواهد بود. بخصوص اگر وقتی آدم به بالای قله علم بیاید، دست دین را بگیرد و به بالا بکشاند! باوری دینی که از این بالا عرضه شود، یک چراغ فروزان و همان مصباح الهدایی است که از آن سخن می‌گویند». بعد هم گفتند: «من خیلی خوشحال هستم که تو را در این راه می‌بینم. اگر در این زمینه از من هم کمکی بر آید، دریغ نخواهم کرد».

آقای صدر نسبت به دکتر شریعتی از همین زاویه «منشأ اثر بودن» می‌نگریستند. ایشان «بردن مذهب به دانشگاه» و «از فراز قله علم به دین نگریستن» را ارزشمند می‌دانستند [4]. به همین جهت هم به کار دکتر شریعتی به دیده تقدیر می‌نگریستند. یادم هست که گاهی اوقات، نسبت به مطالبی که عده‌ای علیه شریعتی عنوان می‌کردند، می‌خندیدیم. آقای صدر می‌گفتند که یکی از امتیازات دکتر شریعتی این است که مخالفینش مغرض و بی سواد هستند. به هر حال ایشان از این زاویه به دکتر شریعتی می‌نگریستند.

منبع: مصاحبه ی دکتر صادق طباطبایی با سایت تابناک. متن این مصاحبه در جلد دوم کتاب خاطرات دکتر آورده شده است.