طبیعتا ما نمی توانیم به یکی از معانی ملائکه و روح قطعیت پیدا کنیم، به خصوص اگر بر اسلوب رمزی تکیه کنیم. ما به ملائکه ایمان داریم و ایمان به ملائکه جزئی از ایمان اسلامی است، زیرا قرآن کریم در بیش از یک جا به این مسئله اشاره کرده است: “آمن الرسول بما انزل الیه من ربه و المومنون کل آمن بالله و ملائکته و کتبه و رسله“¹ ایمان اسلامی از ایمان به خدا و به ملائکه و به کتب و به رسل تشکیل شده است. ملائکه ای که به آنان ایمان داریم، چگونه موجوداتی اند؟ بالطبع، ما مومنان، به ملائکه به هر گونه که بوده اند و به هر گونه که باشند، ایمان داریم؛ چنان که به خدا ایمان داریم و حقیقت خدا را نمی دانیم. ما صفات خدا را می دانیم، آثار صنع خدا را می دانیم، اما حقیقت خدا را نمی دانیم. به همین صورت، ما به ملائکه ایمان داریم و حقیقت آنان را نمی دانیم، ولی آثار آنان و صفات آنان را می شناسیم. صفات و آثار ملائکه کدام اند؟ می توانیم صفات و آثار آنان را از قرآن دریابیم. از آغاز قرآن ملائکه با خدا سخن می گویند: “قالوا أ تجعل فیها من یفسد فیها و یسفک الدماء و نحن نسبح بحمدک و نقدس لک قال انی أعلم ما لاتعلمون“²
از این آیه درمی یابیم که ملائکه خدا را به ستایش تسبیح و تقدیس می کنند. همچنین، می دانیم که خداوند پس از آفریدن حضرت آدم به ملائکه گفت که بر آدم سجده کنید و آنان نیز سجده کردند. بنابراین، می دانیم که مقام ملائکه از آدمی پایین تر است. در قرآن کریم به ده ها اشاره درباره ی کارهای ملائکه برمی خوریم. اگر به احادیث هم مراجعه کنیم، می بینیم ماموریت کارهای بسیاری به ملائکه داده شده است. آیا با این بررسی حقیقت ملائکه و افعال آنان و صفات آنان برای ما روشن می شود؟ من در پاسخ به این پرسش، آنچه را در ذهن دارم، بیان می کنم و ادعا هم نمی کنم که حتما درست است. آنچه می گویم خلاصه ای است که از قرآن و روایات درباره ی ملائکه دریافته ام.
ملائکه، بنابر آنچه از قرآن و احادیث فهمیده می شود، کارگزاران و واسطه ها و سربازان خاص خداوندند. به سخن دیگر، بخشی از کارهای هستی را انسان انجام می دهد و ملائکه بخشی دیگر را، که آنها را عوامل هستی می نامیم، مانند جاذبه، بادها، باران ها، تاثیرات خورشید، ابرها و غیر اینها. آیا قوه ی جاذبه از اعمال بشر است؟ طبیعتا نه، جاذبه از عوامل هستی است. تاثیرات خورشید، پرتوهای آن، جزر و مد، وضعیت سیاره ها، افق و رعد و برق نیز از عوامل هستی هستند. این نیروهای تکوینی بسیار که در هستی وجود دارند، این عوامل تکوینی و این آثار تکوینی افعال ملائکه اند [نه خود آنها]. ملائکه، چنان که یکی از مفسران، به گمانم طنطاوی، می گوید، خود عوامل تکوینی نیستند، بلکه ملائکه عوامل تکوینی را در اختیار می گیرند و مدیریت می کنند.
آیه ای از قرآن کریم، که ملائکه را مصداق آن دانسته اند، می گوید: “فالمدبرات امرا“.³ ملائکه هستند که کارها را تدبیر می کنند. قرآن در چندین موضع به تدبیر امور اشاره می کند. همچنین، قرآن اشاره می کند که ملائکه “سلام” و “وحی” را نازل می کنند.

حدیث شریفی می گوید که با هر قطره ای از قطرات باران دو ملک همراه است. اگر تامل کنیم، قطره ی باران هنگام نزول دو نیرو و دو عامل به همراه دارد. عامل نخست این است که چرا قطره به زمین می آید؟ زیرا تحت تاثیر جاذبه است و جاذبه آن را به سمت زمین جذب می کند. همچنین، نیروی دیگری وجود دارد که همان فشار جو است و قطره را به شکل کره درمی آورد. چرا قطره به شکل کره است و مربع و مکعب و یا مستطیل نیست؟ زیرا فشار از همه طرف مساوی است و قطره را به شکل کره درمی آورد. بنابراین، با هر قطره ی باران دو عامل از عوامل تکوینی همراه است؛ یکی جاذبه که آن را به سمت زمین می کشاند و دیگری فشار جو که آن را حفظ می کند تا به زمین برسد. اگر این دو نیرو نبود، قطره در فضا پراکنده می شد و بارانی به زمین نمی رسید. پس، همراه هر قطره ی باران دو ملک است؛ یعنی این دو ملک از طریق نیروی جاذبه ی زمین و نیروی فشار جو بر قطرات باران اثر می گذارند. از آنچه گفتیم نتیجه می گیریم که کار ملائکه اداره ی هستی و عوامل تکوینی است. ملائکه در این دنیا و در آخرت کارهای فراوانی انجام می دهند و قرآن در جاهای مختلفی به این مسئله اشاره دارد.
می توانیم ملائکه را به تدبیر کنندگان نیروهای هستی تفسیر کنیم. بار دیگر می گویم که مقصود من این نیست که ملائکه، خود، نیروهای هستی اند؛ بلکه می گویم نیروهای هستی در تصرف ملائکه اند، و بدین گونه، معنای سجود ملائکه بر انسان را درمی یابیم. سجود ملائکه بر انسان یعنی ملائکه نیروهای هستی را در اختیار آدمی قرار داده اند. آدمی می تواند از این فرصت ها استفاده کند و بر آن ها اثر گذارد و از طریق علم در آن ها تصرف کند. بنابراین، ملائکه سربازان خداوند و کارگزاران قدرت او و عاملان حکم اویند، به هر نام که می خواهی آنان را بنام. ما حقیقتشان را نمی دانیم. این قدر می دانیم که برخی از آنان در حال سجده ی دائم و برخی دیگر در حال رکوع دائم اند. خدا را فرمان می برند و او را معصیت نمی کنند. خداوند را به ستایش تسبیح و او را تقدیس و امور را تدبیر و اداره می کنند. بنابراین، همه ی کارهایی که در جهان روی می دهد، به جز افعال آدمی، کار و عمل ملائکه است. این چیزی است که از معنا و تفسیر ملائکه و صفات و اعمال آن ها درمی یابیم.

1- پیامبر، خود به آنچه از جانب پروردگارش به او نازل شده ایمان دارد. و همه ی مومنان، به خدا و فرشتگانش و کتاب هایش و پیامبرانش ایمان دارند/ بقره،285
2- گفتند: آیا کسی را می افرینی که در آنجا فساد کند و خون ها بریزد، و حال آن که ما به ستایش تو تسبیح می گوییم و تو را تقدیس می کنیم؟ گفت: من آن دانم که شما نمی دانید/ بقره،30
3- سوگند به آن ها که تدبیر کارها می کنند/ نازعات،5

………….
قسمتی از تفسیر امام موسی صدر از سوره ی مبارکه ی قدر

همین نوشته در سایت یاران امام موسی صدر حفظه الله